شرکت مهندسی تجهیز گستر صد ستون
صفر تا صد ساخت گلخانه تونلی
گلخانه‌ها نقش مهمی در افزایش بهره‌وری کشاورزی و تولید محصولات در شرایط کنترل‌شده ایفا می‌کنند. در میان انواع مختلف گلخانه‌ها، گلخانه تونلی به دلیل طراحی ساده، هزینه ساخت پایین و بهره‌برداری آسان، به یکی از محبوب‌ترین گزینه‌ها برای کشاورزان و باغداران تبدیل شده است. این نوع گلخانه از سازه‌ای نیم‌دایره‌ای (شبیه تونل) و پوشش پلاستیکی تشکیل شده است. این ساختار، محیطی گرم و حفاظت‌شده برای رشد گیاهان در تمام فصول سال فراهم می‌کند
در این مقاله، به‌صورت گام‌به‌گام و جامع، مراحل مختلف ساخت گلخانه تونلی را بررسی می‌کنیم. از انتخاب مکان مناسب و تهیه مصالح اولیه گرفته تا نصب سازه، پوشش‌دهی، سیستم‌های تهویه، آبیاری و نگهداری، تمامی مراحل با جزئیات کامل توضیح داده خواهند شد. همچنین با استناد به منابع معتبر بین‌المللی، به بررسی مزایا، معایب، نکات فنی و هزینه ساخت گلخانه تونلی نیز خواهیم پرداخت تا راهنمایی جامع برای علاقه‌مندان به راه‌اندازی گلخانه تونلی ارائه شود.
گلخانه تونلی چیست؟
گلخانه تونلی (Tunnel Greenhouse) نوعی سازه کشاورزی سبک و قوسی‌شکل است که به منظور ایجاد یک محیط کنترل‌شده برای رشد گیاهان ساخته می‌شود. طراحی این گلخانه‌ها به‌گونه‌ای است که اسکلت اصلی آن از لوله‌های فلزی معمولاً گالوانیزه یا PVC تشکیل شده و به‌صورت نیم‌دایره یا تونلی روی زمین نصب می‌شود. این اسکلت با پوششی از پلاستیک پلی‌اتیلن شفاف (دارای مقاومت در برابر UV) پوشانده می‌شود تا نور خورشید به داخل نفوذ کرده و دمای محیط درون گلخانه افزایش یابد. به همین دلیل این گلخانه‌ها در دسته پُلی‌تونل‌ها (Polytunnels) نیز قرار می‌گیرند.
هدف از ساخت گلخانه تونلی، افزایش بازه زمانی کشت، حفاظت از گیاهان در برابر عوامل نامساعد محیطی (مانند باد، باران، تگرگ، یا سرما) و افزایش کیفیت و کمیت محصولات کشاورزی است. این نوع گلخانه به دلیل قیمت پایین، نصب سریع، و نگهداری آسان، گزینه‌ای مناسب برای کشاورزان، تولیدکنندگان کوچک، و حتی باغداران خانگی به شمار می‌آید. در بسیاری از کشورها، گلخانه‌های تونلی به‌عنوان یک راهکار اقتصادی و کارآمد برای تولید محصولات خارج از فصل مورد استفاده قرار می‌گیرند.
انواع گلخانه تونلی
گلخانه‌های تونلی یکی از رایج‌ترین و پرکاربردترین انواع گلخانه در کشاورزی محسوب می‌شوند. هزینه ساخت گلخانه تونلی به دلیل طراحی ساده، نسبتاً پایین است؛ همچنین به دلیل قابلیت نصب آسان، در میان کشاورزان به‌ویژه در مناطق نیمه‌گرمسیری و معتدل بسیار محبوب هستند. ساختار اصلی آن‌ها شامل یک قاب فلزی (معمولاً از جنس گالوانیزه یا آلومینیوم) به شکل قوس‌دار است که با پوششی از پلاستیک پلی‌اتیلن یا فیلم‌های کشاورزی پوشیده می‌شود. گلخانه‌های تونلی بسته به نوع طراحی، ارتفاع، میزان تجهیز شدن، و هدف استفاده، به چندین نوع تقسیم می‌شوند که در ادامه به آن‌ها پرداخته‌ایم.
گلخانه تونلی بلند (High Tunnel Greenhouse)
گلخانه تونلی بلند، که با نام گلخانه "هوپ هاوس" نیز شناخته می‌شود، ساختاری با قوس بلند دارد و معمولاً برای افزایش دوره رشد گیاهان بدون استفاده از سیستم گرمایشی مصنوعی طراحی می‌شود. این گلخانه‌ها اغلب از قاب‌های فولادی گالوانیزه تشکیل شده‌اند و با یک یا دو لایه پلاستیک شفاف پوشانده می‌شوند. ارتفاع زیاد آن‌ها امکان تهویه طبیعی بهتر را فراهم می‌کند و کار در داخل گلخانه (مانند هرس، برداشت و آبیاری) را آسان‌تر می‌سازد. در این نوع گلخانه می‌توان از سیستم‌های ساده آبیاری قطره‌ای استفاده کرد و شرایط محیطی داخل تا حد زیادی به شکل طبیعی و با باز و بسته کردن دریچه‌ها کنترل می‌شود.
گلخانه تونلی کوتاه (Low Tunnel Greenhouse)
گلخانه تونلی کوتاه ساختاری ساده‌تر و کوچک‌تر دارد و بیشتر برای محافظت موقت از محصولات زراعی در برابر سرما، باد، باران یا آفات به کار می‌رود. این نوع گلخانه معمولاً ارتفاعی کمتر از یک متر دارد و به همین دلیل فرد نمی‌تواند درون آن حرکت کند. قاب آن معمولاً از لوله‌های سبک پلاستیکی یا فلزی ساخته می‌شود و با پلاستیک نازک یا پارچه‌های غیر بافته پوشانده می‌شود. از این گلخانه‌ها بیشتر برای سبزیجاتی مانند اسفناج، کاهو و توت‌فرنگی در مراحل ابتدایی رشد استفاده می‌شود. به دلیل هزینه کم، قابلیت نصب سریع و امکان استفاده در کشت‌های ردیفی، در میان کشاورزان خرد بسیار رایج است.
گلخانه تونلی گوتیک (Gothic Tunnel Greenhouse)
گلخانه‌های تونلی گوتیک، از نظر ساختار ظاهری تفاوت مهمی با مدل‌های معمولی دارند. قوس این گلخانه‌ها تیزتر و به شکل زاویه‌دار طراحی شده است که باعث شباهت آن به معماری گوتیک می‌شود. این طراحی سبب می‌شود بارندگی و برف به راحتی از روی سقف گلخانه به پایین سرازیر شود و در نتیجه فشار کمتری بر روی سازه وارد گردد. همین ویژگی باعث شده این نوع گلخانه‌ها برای مناطق با بارش برف زیاد یا باران‌های سنگین بسیار مناسب باشند. همچنین زاویه‌دار بودن سقف موجب بهبود تهویه طبیعی و ورود بهتر نور خورشید به داخل گلخانه می‌شود، که این امر تأثیر مستقیمی بر کیفیت رشد گیاهان دارد.
گلخانه تونلی چند دهانه (Multi-span Tunnel Greenhouse)
گلخانه تونلی چند دهانه در واقع ترکیبی از چندین گلخانه تونلی است که به صورت موازی به یکدیگر متصل شده‌اند و یک سازه بزرگ و پیوسته را تشکیل می‌دهند. این نوع گلخانه‌ها معمولاً در مزارع بزرگ و پروژه‌های تجاری مورد استفاده قرار می‌گیرند، زیرا امکان کشت در سطح وسیع‌تری را فراهم می‌کنند. اتصال دهانه‌ها باعث افزایش پایداری سازه و کاهش تلفات انرژی می‌شود. همچنین در این نوع گلخانه‌ها می‌توان به راحتی از سیستم‌های پیشرفته‌تر مانند تهویه مکانیکی، گرمایش، سرمایش و آبیاری هوشمند استفاده کرد. طراحی پیوسته آن‌ها نیز موجب بهبود گردش هوا و توزیع یکنواخت دما در کل گلخانه می‌شود.
گلخانه تونلی قابل ورود (Walk-in Tunnel Greenhouse)
این نوع گلخانه با ارتفاع متوسطی طراحی شده است که امکان ورود و حرکت آسان انسان در داخل آن را فراهم می‌کند. گلخانه‌های قابل ورود بیشتر برای کاربردهای خانگی، آموزشی یا کشت‌های کوچک مورد استفاده قرار می‌گیرند. نصب آن‌ها ساده است و معمولاً از فریم‌های سبک و پوشش‌های پلاستیکی شفاف بهره می‌برند. به دلیل ارتفاع قابل قبول، می‌توان برخی عملیات‌های کشاورزی مانند آبیاری دستی، هرس و برداشت را بدون نیاز به خم شدن زیاد انجام داد. در عین حال این گلخانه‌ها نسبت به مدل‌های بلند، فضای کمتری اشغال می‌کنند و برای استفاده در باغچه‌ها یا فضاهای محدود بسیار مناسب هستند.
مزایای گلخانه تونلی
گلخانه‌ها نه تنها شرایط محیطی را برای رشد بهتر گیاه فراهم می‌کنند، بلکه باعث افزایش عملکرد، بهبود کیفیت محصول و صرفه‌جویی در منابع می‌شوند. در ادامه، مهم‌ترین مزایای استفاده از گلخانه‌های تونلی را مورد بررسی قرار داده‌ایم.
افزایش دوره رشد محصولات
یکی از اصلی‌ترین مزایای گلخانه‌های تونلی، افزایش طول فصل کشت است. این گلخانه‌ها با ایجاد یک لایه محافظ بین گیاه و محیط بیرونی، از سرمازدگی در فصول سرد جلوگیری کرده و امکان شروع کشت را زودتر از موعد فراهم می‌کنند. همچنین در پایان فصل، مانع آسیب‌دیدن گیاهان از سرمای زودرس می‌شوند. در نتیجه، کشاورزان می‌توانند چندین برداشت در سال داشته باشند و بهره‌وری مزرعه را افزایش دهند.
کاهش هزینه‌های ساخت و نگهداری
در مقایسه با گلخانه‌های شیشه‌ای یا فولادی، گلخانه‌های تونلی هزینه ساخت بسیار پایین‌تری دارند. استفاده از لوله‌های گالوانیزه سبک و پوشش‌های پلاستیکی ساده، نیاز به سرمایه‌گذاری اولیه را کاهش می‌دهد. علاوه بر آن، تعمیرات و نگهداری این سازه‌ها نیز آسان‌تر و ارزان‌تر است، زیرا قطعات به‌راحتی قابل تعویض و جایگزینی هستند.
نصب سریع و آسان
یکی از ویژگی‌های برجسته گلخانه‌های تونلی، سادگی در نصب است. این گلخانه‌ها نیاز به زیرساخت پیچیده ندارند و می‌توان آن‌ها را در مدت زمان کوتاهی حتی بدون تجهیزات سنگین نصب کرد. همین مسئله باعث شده که در مناطق روستایی یا زمین‌های اجاره‌ای، انتخاب مناسبی باشند؛ چرا که به راحتی می‌توان آن‌ها را جمع‌آوری و جابه‌جا کرد.
بهبود کیفیت محصول و عملکرد
ایجاد یک محیط کنترل‌شده حتی به شکل ساده، موجب بهبود سلامت گیاهان و در نتیجه افزایش کیفیت و یکنواختی محصول می‌شود. در گلخانه‌های تونلی، گیاهان از عوامل مخرب خارجی مانند باران شدید، تگرگ، باد و آفات محافظت می‌شوند. این شرایط باعث کاهش نیاز به سم‌پاشی، بهبود رنگ، شکل و اندازه میوه‌ها و سبزیجات و افزایش بازارپسندی محصول نهایی می‌شود.
تهویه طبیعی مؤثر
به دلیل ساختار نیم‌دایره‌ای و ساده این گلخانه‌ها، تهویه طبیعی به‌راحتی و از طریق باز کردن درهای ورودی و انتهایی انجام می‌شود. در برخی مدل‌ها نیز می‌توان کناره‌های گلخانه را به‌صورت رول باز و بسته کرد. این تهویه طبیعی، کنترل دما و رطوبت را بدون نیاز به تجهیزات مکانیکی فراهم می‌سازد که در نتیجه مصرف انرژی کاهش می‌یابد و شرایط زیست‌محیطی پایدارتری ایجاد می‌شود.
سازگاری با سیستم‌های آبیاری کم‌مصرف
ساختار ساده گلخانه‌های تونلی به‌راحتی با سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و میکرو جت سازگار است. این موضوع در مصرف آب صرفه‌جویی قابل‌توجهی ایجاد کرده و مدیریت مزرعه را بهینه می‌سازد، به‌ویژه در مناطقی که با کمبود منابع آبی مواجه هستند.
معایب گلخانه تونلی
گلخانه‌های تونلی با وجود مزایای فراوان، محدودیت‌ها و معایبی نیز دارند که شناخت آن‌ها برای بهره‌برداری بهتر و تصمیم‌گیری هوشمندانه بسیار ضروری است. در ادامه مهم‌ترین معایب این نوع گلخانه‌ها به تفصیل بیان شده‌اند.
حساسیت به شرایط جوی شدید
یکی از معایب گلخانه‌های تونلی، آسیب‌پذیری آن‌ها در برابر شرایط جوی شدید مانند بادهای قوی، بارش سنگین باران یا برف است. ساختار سبک و پوشش پلاستیکی ممکن است در برابر باد شدید یا تگرگ پاره شود یا دچار آسیب شود. این موضوع می‌تواند منجر به خسارت به محصول و نیاز به تعمیرات مکرر گردد. همچنین در مناطقی که بارش برف سنگین وجود دارد، فشار بر روی سازه‌های تونلی ممکن است باعث فرو ریختن آن‌ها شود.
عمر مفید محدود پوشش پلاستیکی
پوشش‌های پلاستیکی که در گلخانه‌های تونلی استفاده می‌شوند، معمولاً عمر محدودی دارند و به مرور زمان در اثر تابش مداوم نور خورشید، شرایط جوی و نوسانات دمایی دچار فرسایش می‌شوند. این پوشش‌ها معمولاً بعد از ۲ تا ۴ سال نیاز به تعویض دارند که هزینه و زمان مجددی را به کشاورزان تحمیل می‌کند. همچنین پوشش‌های پلاستیکی به نسبت شیشه از نظر انتقال نور و عایق‌بندی کمتر کارآمد هستند.
محدودیت کنترل دما و رطوبت
در گلخانه‌های تونلی، کنترل دقیق دما و رطوبت نسبت به گلخانه‌های مدرن و پیشرفته دشوارتر است. سیستم‌های تهویه طبیعی و باز و بسته کردن پوشش پلاستیکی، محدودیت‌هایی در تنظیم دقیق شرایط محیطی دارند. این مسئله می‌تواند در فصول گرم منجر به دمای بسیار بالا و در فصول سرد به کاهش کافی گرما منجر شود که روی رشد و کیفیت محصولات تأثیر منفی می‌گذارد.
در مناطق گرمسیری یا در فصول گرم سال، استفاده از تجهیزات سرمایش گلخانه مانند فن‌های تهویه، مه‌پاش‌ها یا سیستم‌های سرمایشی تبخیری برای کاهش دمای داخل گلخانه بسیار حیاتی است. این تجهیزات به حفظ دمای مطلوب و رطوبت مناسب کمک می‌کنند و از آسیب دیدن گیاهان در برابر گرمای زیاد جلوگیری می‌کند.
فضای محدود برای تجهیزات پیشرفته
ساختار ساده گلخانه‌های تونلی محدودیت‌هایی در نصب و استفاده از تجهیزات پیشرفته کشاورزی مانند سیستم‌های گرمایشی مرکزی، سرمایشی، کنترل خودکار رطوبت و نور، و آبیاری هوشمند ایجاد می‌کند. این موضوع باعث می‌شود گلخانه‌های تونلی بیشتر مناسب کشاورزی نیمه‌صنعتی یا سنتی باشند و برای تولیدات صنعتی با نیازهای دقیق محیطی کمتر کاربرد داشته باشند.
نیاز به نگهداری منظم و مراقبت ویژه
با توجه به اینکه پوشش پلاستیکی نسبت به شیشه آسیب‌پذیرتر است، گلخانه‌های تونلی نیاز به مراقبت و نگهداری منظم دارند. تمیز کردن پوشش برای جلوگیری از کاهش انتقال نور، چک کردن محکم بودن فریم‌ها، تعمیر به موقع آسیب‌ها و تعویض پوشش‌ها از جمله مواردی است که باید به طور دوره‌ای انجام شود. عدم توجه به این موارد ممکن است موجب کاهش عملکرد گلخانه شود.
محدودیت در تنوع کشت و اندازه سازه
گلخانه‌های تونلی معمولاً برای کشت گیاهان کم‌ارتفاع و متوسط مناسب هستند و فضای کافی برای محصولات بلند یا درختچه‌های بزرگ ندارند. همچنین عرض محدود سازه‌های تونلی، که معمولاً بین ۶ تا ۹ متر است، می‌تواند محدودیت‌هایی برای طراحی و گسترش فضای کشت ایجاد کند. این موضوع در مقایسه با گلخانه‌های چند دهانه یا پیشرفته‌تر، به عنوان یک نقطه ضعف محسوب می‌شود.
کاربرد گلخانه تونلی
گلخانه‌های تونلی به دلیل ویژگی‌های منحصر به فردی که دارند، در حوزه‌های متنوع کشاورزی کاربردهای گسترده‌ای پیدا کرده‌اند. از مهم‌ترین کاربردهای این نوع گلخانه‌ها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
افزایش طول فصل رشد محصولات
یکی از کاربردهای اصلی گلخانه تونلی، افزایش طول دوره رشد محصولات کشاورزی است. با استفاده از این گلخانه‌ها، کشاورزان می‌توانند از سرمای زودرس بهاره و پاییزه جلوگیری کنند و رشد گیاهان را در شرایط بهینه‌تر و برای مدت طولانی‌تری ادامه دهند. این امکان به ویژه برای محصولاتی مانند سبزیجات، توت‌فرنگی، گیاهان دارویی و گل‌های زینتی بسیار اهمیت دارد.
محافظت گیاهان در برابر شرایط جوی نامساعد
گلخانه‌های تونلی به عنوان حفاظی موثر در برابر باد شدید، باران سنگین، تگرگ و سرما عمل می‌کنند. این محافظت به کاهش خسارت‌های ناشی از شرایط جوی غیرمنتظره کمک کرده و باعث افزایش بهره‌وری و کیفیت محصول می‌شود.
کشت گیاهان حساس و تخصصی
بسیاری از گیاهان مانند گیاهان دارویی، گل‌های زینتی خاص و سبزیجات ارگانیک نیازمند شرایط محیطی کنترل شده و محافظت شده هستند. گلخانه‌های تونلی با ایجاد محیطی نیمه‌محصور و کنترل نسبی دما و رطوبت، امکان کشت موفق این گونه گیاهان را در مناطق مختلف فراهم می‌کنند.
تولید تجاری و مقیاس کوچک
گلخانه‌های تونلی با توجه به هزینه پایین و نصب آسان، برای کشاورزان کوچک و متوسط امکان کشت تجاری محصولات با کیفیت بالا را فراهم می‌کنند. این گلخانه‌ها همچنین برای کشاورزی خانوادگی و کشاورزی شهری گزینه‌ای ایده‌آل هستند، زیرا فضای کمی اشغال می‌کنند و می‌توان آن‌ها را در محیط‌های محدود نیز به کار برد.
تجهیزات مورد نیاز برای ساخت گلخانه تونلی
ساخت گلخانه تونلی نیازمند تجهیزاتی است که هم برای ساختار فیزیکی و هم برای حفظ شرایط محیطی مناسب داخل گلخانه ضروری هستند. در ادامه، مهم‌ترین تجهیزات مورد نیاز را معرفی و بررسی کرده‌ایم.
قاب فلزی (Frame)
قاب گلخانه تونلی معمولاً از لوله‌های فولادی گالوانیزه یا آلومینیوم ساخته می‌شود که به صورت قوس‌های نیم‌دایره‌ای شکل قرار می‌گیرند. این قاب وظیفه تحمل وزن پوشش پلاستیکی و مقاومت در برابر باد و سایر عوامل محیطی را بر عهده دارد. کیفیت و قطر لوله‌ها نقش مهمی در استحکام و دوام سازه دارند.
پوشش پلاستیکی (Plastic Cover)
پوشش گلخانه معمولاً از پلی‌اتیلن با ضخامت و کیفیت‌های متفاوت انتخاب می‌شود. این پوشش باید مقاوم در برابر نور خورشید، شرایط جوی و پارگی باشد. برخی پوشش‌ها دارای خاصیت ضد اشعه UV هستند که باعث افزایش عمر مفید آن‌ها می‌شود. پوشش پلاستیکی نور کافی را برای فتوسنتز گیاهان فراهم کرده و محیط داخل را گرم نگه می‌دارد.
سیستم تهویه
برای حفظ دمای مناسب و جلوگیری از افزایش رطوبت، گلخانه‌های تونلی معمولاً مجهز به سیستم تهویه طبیعی هستند. این سیستم شامل درهای بازشو در دو انتهای گلخانه و گاهی پوشش‌های کناری قابل رول شدن است. در برخی موارد، سیستم‌های تهویه مکانیکی مانند فن نیز به کار می‌روند.
همچنین برای افزایش کارایی و اتوماسیون در کنترل تهویه گلخانه‌های تونلی، استفاده از موتور گیربکس گلخانه بسیار رایج است. این موتورهای گیربکسی امکان باز و بسته کردن خودکار درها و پنجره‌ها را فراهم می‌کنند که باعث تنظیم دقیق‌تر دما و تهویه بهتر داخل گلخانه می‌شود.
سیستم آبیاری
به‌طور معمول، برای بهینه‌سازی مصرف آب در گلخانه‌های تونلی از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای یا میکرو جت استفاده می‌شود. این سیستم‌ها امکان آبیاری دقیق و هدفمند را فراهم می‌کنند و از هدررفت آب جلوگیری می‌کنند.
تجهیزات جانبی دیگر
علاوه بر موارد بالا، تجهیزاتی مانند پایه‌های نگهدارنده پوشش، طناب و گیره‌های اتصال پلاستیک، سیستم‌های گرمایشی ساده (در صورت نیاز)، و ابزارهای اندازه‌گیری دما و رطوبت نیز مورد استفاده قرار می‌گیرند. ضمن اینکه یکی از راهکارهای مهم در بهبود شرایط داخل گلخانه، استفاده از کف پوش گلخانه است. این کف پوش‌ها که معمولاً از مواد پلاستیکی یا مقاوم ساخته می‌شوند، علاوه بر جلوگیری از رشد علف‌های هرز، کمک می‌کنند رطوبت در خاک حفظ شود و مسیرهای داخل گلخانه پاکیزه و خشک باقی بمانند. استفاده از کف پوش مناسب باعث تسهیل در رفت و آمد و همچنین کاهش احتمال بیماری‌های قارچی ناشی از رطوبت اضافی می‌شود.
چگونگی ساخت گلخانه تونلی
ساخت گلخانه تونلی فرآیندی نسبتاً ساده اما مرحله‌ای است که نیازمند دقت و رعایت اصول فنی است. مراحل اصلی ساخت به شرح زیر است:
- انتخاب محل مناسب
- نصب پایه‌ها و فریم گلخانه
- پوشش‌دهی گلخانه
- نصب سیستم تهویه و آبیاری
- تست و راه‌اندازی
پس از پایان نصب، باید گلخانه تحت آزمایش قرار گیرد تا از صحت نصب پوشش، مقاومت سازه و عملکرد سیستم‌های تهویه و آبیاری اطمینان حاصل شود. سپس می‌توان کشت را آغاز کرد.
جمع‌بندی
همانطور که در طول مقاله به آن اشاره کردیم، پایین بودن هزینه ساخت گلخانه تونلی به دلیل طراحی ساده آن و نصب آسان، از جمله مواردی است که کشاورزان مناطق نیمه‌گرمسیری و معتدل را به تاسیس و ساخت گلخانه تونلی ترغیب می‌کند و این نوع گلخانه در فهرست محبوب‌ترینها قرار دارد. در صورتی که نیاز به مشاوره ساخت این نوع گلخانه دارید، می‌توانید با کارشناسان ما در مجموعه تماس بگیرید تا شما را مشاوره دهند.
پست قبلی
پست بعدی
دیدگاه خود را با ما در میان بگذارید