گلخانه اسپانیایی چیست؟

از اواسط قرن بیستم و به‌ویژه از دهه‌های ۱۹۷۰–۱۹۸۰، توسعهٔ وسیع گلخانه‌ها در سواحلی چون آلمریا (جنوب شرقی اسپانیا) آغاز شد و طی چند دهه به یکی از بزرگ‌ترین کانون‌های تولید محصولات گلخانه‌ای اروپا تبدیل و با عنوان گلخانه اسپانیایی معروف شد. مدل‌های ساخت و فناوری‌های به‌کاررفته در این منطقه از تونل‌های پلاستیکی کم‌هزینه تا گلخانه‌های چند-اسپن مجهز بر بسیاری از پروژه‌های محافظت‌شدهٔ کشاورزی در سایر کشورها تأثیر گذاشته‌اند.

در گلخانه‌های اسپانیا به‌منظور بهبود آب‌وهوای داخلی آنها از تجهیزات گلخانه بسیار پیشرفته‌تری استفاده می‌شود؛ چراکه در این گلخانه‌ها تجهیزات و اصلاحاتی نظیر تغییر شکل و جهت‌گیری برای افزایش انتقال نور در طول زمستان، نصب تهویه‌های سقفی برای بهبود نوسازی هوا، استفاده از دیوارهای دوجداره، لوله‌های پلاستیکی آب، گرمایش تابشی برای افزایش دمای شب و ارزیابی آب‌وهوای گلخانه‌های چند تونلی اسپانیایی مشاهده می‌شود و تمام ویژگی‌های فوق از جمله دلایلی هستند که باعث می‌شوند تا امروزه بتوان شاهد گلخانه‌های اسپانیایی در سراسر دنیا بود. اما باوجود گفته‌های فوق لازمه شناخت این دسته از گلخانه‌ها بررسی مزایای و معایب گلخانه‌های اسپانیایی، برآورد تفاوت گلخانه‌های اسپانیایی با گلخانه‌های ایرانی و... است، ازاین‌روی ما پیشنهاد می‌کنیم که برای آشنایی بیشتر با موارد فوق در ادامه با ما همراه باشید.

گلخانه اسپانیایی چیست؟

در پاسخ به این سوال که گلخانه اسپانیایی چیست باید گفت : گلخانهٔ به‌سبکِ آلمریا یا همان گلخانه اسپانایی به‌طور معمول شامل گلخانه‌های تونلی و به‌صورت چند-تونلی (multi-span / gutter-connected) است؛ این سازه‌ها ممکن است از لحاظ اسکلت و روکش ساده و کم‌هزینه تا اسکلت فولادی و پوشش‌های سلولار یا پلی‌کربنات پیشرفته متغیر باشند. بعضی از واحدها به سیستم‌های کنترلی و فرتیگیشن خودکار مجهزند، اما این ویژگی برای همه گلخانه‌ها صدق نمی‌کند. در اغلب گلخانه‌های اسپانیایی کلیه امکانات و تجهیزات گلخانه هوشمند مشاهده می‌شود و کشاورز می‌تواند برای حفظ محصولات خود در فضا و بستری مناسب فعالیت‌های کشاورزی و باغبانی را انجام دهد. همچنین این دسته از گلخانه‌ها دارایی بنایی مستحکم، سیستم تهویه مناسب و... هستند.

ویژگی و مشخصات گلخانه اسپانیایی

اثر گلخانه‌ای در سازه‌های کشاورزی بدین صورت است که تابش مرئی خورشید از روکش شفاف عبور کرده و توسط گیاهان و مصالح داخل جذب می‌شود؛ سپس این انرژی به فروسرخ تبدیل و از سطح‌ها تابیده می‌شود، که پوشش گلخانه مانع انتقال کامل این فروسرخ به بیرون می‌شود و در نتیجه دمای داخل افزایش می‌یابد. این کنترل دما و رطوبت امکان تولید محصولات خارج از فصل را فراهم می‌کند. در گلخانه‌های سبزی‌کاری معمولاً محصولات میوه‌ای (گوجه‌فرنگی، فلفل، خیار، کدو)، سبزیجات برگ‌دار (کاهو، اسفناج، جعفری) و برخی صیفی‌جات و کلم‌ها (بروکلی، گل‌کلم) پرورش داده می‌شوند؛ ریشه‌ای‌ها مانند شلغم یا تربچه هم در برخی سیستم‌ها کشت می‌شوند اما طبقه‌بندی باید دقیق ذکر شود.

در عمل انواع طراحی از جمله سازه‌های تونلی ساده (hoop/tunnel) و سازه‌های چند-اسپن (gutter-connected multi-span) وجود دارد. اسکلت‌ها معمولاً از پروفیل‌های فولادی گالوانیزه یا آلومینیوم ساخته می‌شوند و پوشش‌ها از فیلم پلی‌اتیلن، پلی‌کربنات یا پانل‌های سلولار انتخاب می‎شود. مزیت اقتصادی اغلب به سازه‌های تونلی نسبت داده می‌شود، در حالی که گلخانه‌های چند-اسپن برای تولید مقیاس بزرگ و نصب سیستم‌های پیشرفته مناسب‌تر هستند. نکته مهمی که در مورد این دسته گلخانه‌ها باید بررسی کرد، امکانات و تجهیزات آن است، به‌طورکلی فضای درونی و تجهیزات جانبی گلخانه‌ های اسپانیایی به‌گونه‌ای است که امکان تفکیک فضا در آنها وجود دارد. هزینه مقرون‌به‌صرفه، تهویه مناسب و نصب آسان نیز از دیگر ویژگی‌ها این مهم این گلخانه شناخته می‌شود.

مزایای ساخت گلخانه اسپانیایی

 افرادی که به کار کشاورزی علاقه دارند و می‌خواهند در این حرفه در کنار تفریح و عشق‌ورزی به گیاهان به درآمد مطلوبی برسند باید قبل از تأسیس یک گلخانه در خصوص مزایا و معایب گلخانه اطلاعات کافی داشته باشند، در یک نگاه کلی شاید تأسیس گلخانه پروژه گران و پیچیده به نظر برسد؛ اما در حقیقت تأسیس گلخانه یک سرمایه‌گذاری بلندمدت و ارزشمند است که شناخته کافی از مزایای آن می‌تواند تا حد قابل‌توجهی میزان چالش‌های این مسیر را کاهش دهد، ازاین‌روی در ادامه این بخش سعی شده مهم‌ترین مزایای گلخانه اسپانیایی گردآوری شود.

کنترل آب‌وهوا و دما

 یکی از مزایای اصلی گلخانه اسپانیایی کنترل دمای محیط برای حفظ گیاهان است؛ چراکه ساختار گلخانه‌های پیشرفتهٔ اسپانیایی (و پروژه‌های مدرن) به صورتی است که سامانه‌های کنترلی اتوماتیک اجازهٔ تنظیم نور، رطوبت، تهویه و فرتیگیشن را می‌دهند؛ در گلخانه‌های ساده‌تر این کنترل بیشتر از طریق تهویهٔ طبیعی (دریچه‌های جانبی و سقفی)، سایه‌بان‌ها و تنظیم دستی انجام می‌شود. بنابراین کشاورز می‌تواند به‌صورت هوشمند میزان نور خورشید، رطوبت و تهویه را تنظیم کند و فضایی کاملاً بهینه برای رشد گیاهان خود ایجاد کند.

محافظت در برابر آفات و بیماری‌ها

 یکی دیگر از مزایای مهم گلخانه‌های اسپانیایی محافظت از آفات و بیماری‌های گیاهی است. چراکه فضای گلخانه این بستر را برای گیاهان ایجاد می‌کنند تا کمتر در برابر عوامل عفونت‌زا قرار بگیرند، ازاین‌روی میزان استفاده از آفت‌کش‌ها و سایر مواد شیمیایی در فضای این دسته از گلخانه‌ها به حداقل خواهد رسید.

افزایش تولید گیاه

 زمانی که آب‌وهوا در گلخانه کنترل شود گیاه در برابر آفات و بیماری‌ها محافظت می‌شود، پس نتیجتاً میزان بهره‌وری گیاه به حداکثر می‌رسد و ازاین‌روی کشاورز می‌تواند گیاهانی پرمحصول و باکیفیت پرورش دهد.

پرورش گیاه در تمام طول سال

 یکی دیگر از مزایای بزرگ گلخانه‌ها امکان پرورش گیاهان در تمام طول سال است به‌گونه‌ای که در این گلخانه‌ها امکان تولید هرگونه محصول در هوای خیلی سرد یا خیلی گرم وجود دارد.

صرفه‌جویی در آب و سایر منابع

 با کنترل دما و آب‌وهوا، میزان نیاز محصولات به آب و سایر منابع، مانند کود، آفت‌کش‌ها و... به حداقل می‌رسد، ازاین‌روی گیاه می‌تواند در مدت‌زمان طولانی‌تری بدون نیاز به آب و یا مکمل‌های گیاهی محصول تولید کند.

طراحی سفارشی

 یکی از مهم‌ترین مزایای گلخانه اسپانیایی امکان طراحی سفارشی است، به‌گونه‌ای که افراد می‌توانند پس از برآورد هزینه ساخت گلخانه اسپانیایی مطابق با نیاز، بودجه مالی، نوع محصول و... طراحی منحصربه‌فردی برای گلخانه خود داشته باشند.

بهبود کیفیت زندگی

 فارغ از مزایای عملی، یک گلخانه می‌تواند موجب بهبود کیفیت زندگی شود؛ چراکه زندگی‌کردن با گل‌ها و گیاهان می‌تواند تأثیر مثبتی بر خلق‌وخو و رفاه عمومی افراد داشته باشد. ضمن اینکه تحقیقات نشان می‌دهد مشاهده روند پرورش گیاهان دارای تأثیرات درمانی است و می‌تواند زمینه آرامش را برای افراد فراهم کند.

فرصت تجاری و کشت محصول در تمام سال

 داشتن یک گلخانه می‌تواند امکان شروع یک کسب‌وکار بسیار عالی را برای فروش گیاهان و گل‌ها را فراهم کند. ضمن اینکه تأسیس یک گلخانه می‌تواند بستر پرورش هر گیاهی را در ماه‌های سردوگرم سال فراهم کند.

راحتی و ایمنی بالا

 جالب است بدانید که در داخل گلخانه، نه‌تنها گیاهان محافظت می‌شوند، بلکه کارگران نیز در برابر عواملی نظیر باران شدید، نور خورشید و... ایمن هستند. به‌طورکلی. در فضای باز، گیاهان بیشتر در معرض تابش خورشید، هوای سرد و یا عواملی نظیر برف یا تگرگ قرار می‌گیرند و این در حالی است که در فضای گلخانه اسپانیایی امکان فعالیت‌های کشاورزی از پیش برنامه‌ریزی شده وجود دارد.

تولید محصولات خاص

 برخی از محصولات، مانند گل‌های زینتی، گیاهان دارویی و میوه‌های عجیب‌وغریب، برای رشد به شرایط خاصی نیاز دارند و گلخانه‌ها امکان پرورش این گیاهان را در مناطقی که شرایط طبیعی برای رشد آنها وجود ندارد، فراهم می‌کنند و فرصت‌هایی را برای بازارهای تخصصی ایجاد می‌کنند.

معایب ساخت گلخانه اسپانیایی

 اگرچه مزایای گلخانه‌ها بر هیچ‌کس پوشیده نیست؛ اما بااین‌حال بدون درنظرگرفتن جنبه‌های منفی نمی‌توان پروژه‌ای را آغاز کرد. به همین دلیل، در ادامه این بخش سعی شده، معایب اصلی ساخت گلخانه اسپانیایی بررسی شود تا افرادی که قصد تأسیس یک گلخانه را دارند با دیدگاه صحیح و تجزیه‌وتحلیل درست اقدام به ساخت گلخانه کنند. باوجود گفته‌های فوق نکته مهمی که وجود دارد این است که بررسی معایب ساخت گلخانه اسپانیایی به معنای دلسرد کردن پروژه‌هایی از این نوع نیست، بلکه دانستن نقاط ضعف به کشاورز این امکان را می‌دهد که با یک دیدگاه درست از شکست‌های احتمالی جلوگیری کند.

سرمایه‌گذاری اولیه بالا

 به‌طورکلی گلخانه‌ها سازه‌هایی هستند که هزینه ساخت نسبتاً بالایی دارند، بنابراین سرمایه‌گذاری اولیه از جمله اولین چالش‌های این مسیر شناخته می‌شود. ازاین‌روی افرادی که قصد تأسیس گلخانه دارند باید به این نکته توجه کنند که نخستین گام برای تأسیس گلخانه شناخت نیاز بازار است. به طور معمول پرورش گیاهان زینتی یا گیاهان کم‌اهمیت نمی‌تواند سرمایه‌گذاری اولیه را جبران کند و ازاین‌روی شناخت گیاهان و نیاز بازار می‌تواند تا حد قابل‌توجهی میزان هزینه‌های اولیه را جبران کند.

عدم آشنایی با سازه‌ها

 یک گلخانه باید بر اساس عوامل مختلفی از جمله شرایط محیطی منطقه و نیازهای اقلیمی محصول مورد طراحی و ساخته شود؛ بنابراین، عدم شناسایی نوع سازه و شرایط محیطی می‌تواند به‌عنوان یک چالش بزرگ و نسبتاً پرهزینه شناخته شوند.

هزینه‌های بالای تولید

 این موضوع را نباید فراموش کرد که هزینه‌های عملیاتی در گلخانه بیشتر از مزارع باز است؛ چراکه در گلخانه‌ها برای ایده‌آل کردن فضا به‌منظور پرورش باید هزینه‌های نظیر آب، برق و... پرداخت شود که از این موضوع می‌توان تحت عنوان یکی از معایب ساخت گلخانه اسپانیایی یاد کرد.

نیاز به سطح بالای آموزش

 در گلخانه‌ها، کارگران مسئول گیاهان هستند و هرگونه عدم توانایی در کنترل متغیرهای محیطی یا رسیدگی به محصولات می‌تواند زمینه یک اختلال بزرگ را فراهم کند. ازاین‌روی کارگرانی که در گلخانه کار می‌کنند؛ باید دائماً در حال آموزش و یادگیری باشند.

شرایط بهینه برای رشد عوامل بیماری‌زا

 یکی از اهداف گلخانه‌ها، حفظ گیاهان در شرایط بهینه برای رشد آنهاست، اگرچه که در گلخانه میزان رشد بیماری و آفات کاهش می‌یابد؛ اما اگر اقدامات بهداشت گیاهی به طور مناسب اجرا نشود و عوامل بیماری‌زا بتوانند وارد گلخانه شوند، احتمال رشد و گسترش آنها در فضای گلخانه بسیار زیاد است.

وابستگی به بازار

 و در آخر اینکه محصولات گلخانه‌ای نیاز به یک بازار امن از پیش بررسی شده دارند، زیرا اگر محصولات در نهایت با قیمت‌های پایین یا با همان هزینه‌ای که در مزارع باز تولید می‌شوند، فروخته شوند، دستیابی به بازده بالا بی‌معنی است. همچنین این نکته را نباید فراموش کرد که محصولات باغبانی مانند گل و سبزیجات بسیار فاسدشدنی هستند و هر چه مدت‌زمان بیشتری نگهداری شوند، قیمت فروش آنها به دلیل کاهش کیفیت، پایین‌تر خواهد بود.

طراحی سازه گلخانه اسپانیایی

 همان‌طور که پیش‌تر در پاسخ به سؤال گلخانه اسپانیایی چیست بیان شد، گلخانه‌ها سازه‌هایی مستحکم و مقرون‌به‌صرفه برای رشد گیاهان در شرایط بهینه شده شناخته می‌شوند. به بیان ساده‌تر می‌توان گفت این محیط‌های محافظت‌شده، با صرف‌نظر از ایجاد شرایط آب‌وهوایی مطلوب، امکان کشت در تمام طول سال را فراهم می‌کنند. اما آنچه سازه گلخانه اسپانیایی را از سایر گلخانه متمایز می‌کند، وجود امکانات پیشرفته است. چراکه این دسته از گلخانه با شکل ظاهری متفاوت علاوه بر قیمت مناسب و مقرون‌به‌صرفه شرایط بسیار مطلوبی را برای پرورش گیاهان فراهم می‌کنند. ضمن اینکه اسکلت‌بندی و فونداسیون مستحکم، طراحی اختصاصی، ارتفاع زیاد سقف و... نیز از دیگر عواملی هستند که در طراحی سازه‌های گلخانه اسپانیایی وجود دارند.

تفاوت گلخانه اسپانیایی و ایرانی

 اسپانیا به علت تأمین سبزیجات اغلب کشورهای اروپایی به‌عنوان «باغ اروپا» شناخته می‌شود. اما مهم‌ترین عاملی که سبب شد تا امروزه از این کشور تحت چنین نامی یاد شود وجود گلخانه‌های مجهز و با تکنولوژی روز دنیا است. به‌طورکلی اگر بخواهیم تفاوت گلخانه اسپانیایی و ایرانی را بررسی کنیم، باید بگوییم که گلخانه‌های ایرانی و اسپانیایی از نظر طراحی و جنس سازه تفاوت‌های مهمی دارند. 

تفاوت اصلی بین مدل‌های اسپانیایی و ایرانی در اغلب موارد در مقیاس تولید، استانداردهای سازه‌ای و سطح فناوری است؛ هر دو کشور از پوشش‌های پلاستیکی استفاده می‌کنند، اما گلخانه‌های آلمریا غالباً در مقیاس بزرگ‌تر، با طرح‌های gutter-connected و استفادهٔ گسترده از فرتیگیشن و تکنیک‌های نوین آبیاری شناخته می‌شوند، در حالی که در ایران تنوعی از سازه‌های کوچک تا متوسط و استانداردهای متفاوت مشاهده می‌شود.

جمع‌بندی

گلخانه اسپانیایی (با طیفی از تیپ‌های تونلی تا چند-اسپن) یکی از گسترده‌ترین و اثربخش‌ترین مدل‌های تولید محافظت‌شده در اروپا هستند. مقاومت سازه‌ای آن‌ها وابسته به طراحی و مصالح است؛ گلخانه‌های مهندسی‌شده چند-اسپن می‌توانند در برابر بارهای باد و برف مقاوم طراحی شوند، ولی این به‌معنای آن نیست که همهٔ پوشش‌های پلاستیکی به‌طور ذاتی «مقاوم‌ترین» باشند.